Çıkarım sanatı için tümevarım ve tümdengelim önemli olan iki yöntemdir. Bu ikisi hakkında daha ayrıntılı bilgiye bir önceki yazımızdan ulaşabilirsiniz. Bunun dışında, çıkarım sanatı için belli bir düşünce modeli geliştirmek gerekiyor ve bu model temel olarak üç aşamadan oluşuyor: Gözlem Yapmak, Çıkarımları Birleştirmek ve Olasılıklar Dengesi.

Gözlem Yapmak

Çok iyi bir gözlemci olmalısınız, etrafa boş boş bakmaktan ziyade gerçekten etrafınızı görebilmelisiniz. Ufak detayların olabildiğince ayırdına varmaya çalışın, keza her şey ayrıntılarla gizlidir. Ve bunlardan tutarlı anlamlar çıkarabilmek işte böylelikle mümkün olacaktır. Zamanla giderek daha dikkatli ve farkında olup gözlemci yönünüzü geliştirebilirsiniz. Ve bundan da önemlisi detayları görmeye başlayınca bunların arasında kaybolmayın, şimdi bu detayları inceleyerek aralarında bağ kurmanın tam sırası. Bu da sıradaki aşama ile olucak.

Çıkarımları Birleştirmek

Şimdi farkettiğiniz detayları birleştirerek anlamlı bir sonuca varmaya çalışmanız gerekiyor. Bunun için de öncelikle detaylar arasında mantıklı ilişkiler kurmak ve resmin biraz daha büyük bir kısmını görmek gerekiyor. Mesela karşınızda asker olduğunu düşündüğünüz, bacağından kısmen yaralı ve kolunda ten rengi farklılığı olan biri hakkında şöyle düşünebilirsiniz: “Güneşli bir iklimde olan bir savaşta bulunmuş ve orada da yaralanmış.” Ve bu gayet de mantıklı şekilde yapılmış bir tümevarımdır, bir çıkarım birleştirmedir. Videoda göreceğiniz üzere Sherlock da böyle yapıyor. Fakat tabii ki farklı sonuçlara ulaşmak da mümkün, illa savaşı gidip orada yaralanmış olması gerekmiyor. Mesela tatile gitmiştir ve kolundaki renk farklılığı bundan kaynaklanıyordur, ayağındaki sakatlık da belki merdivenden düşmeyle olmuştur vs. Bunun gibi bu üç kriteri (asker, bacağında yara, kolunda ton farklılığı) karşılayacak bir ton senaryo da üretilebilir ve hepsi de belli ölçülerde mümkün olabilir. Peki şimdi ne yapmalı? Tabii ki olasılıkları kısıtlayacağız!

Olasılıklar Dengesi, Çıkarım Sanatı Son Aşaması

Evet, elinizde bir dolu ihtimal var ve hangi çıkarımları birleştirerek bir bütüne varacağınıza karar veremiyorsunuz. Ayrıca her şey eşit olasılıkta geliyor. Ama aslında hiç bir şey eşit olasılıkta değildir ve bazı ihtimallerin olasılığı diğerlerinden daha düşüktür. Uç bir örnek olarak:

Gece yatağınızdan kalktınız ve su içeceksiniz. Koridorun ortasında, sizin karşınızda tanımadığınız birini görüyorsunuz; can havliyle “Kimsin ve burada ne yapıyorsun?” dediğinizde, “Hiç, salonunuzun ışığını açık bırakmışsınız, -sokaktan gördüm- gireyim bir kapatayım dedim, kapınız da açıktı zaten. Tam kapattım çıkıyordum şimdi ben de.” derse muhtemelen bunu yemezsiniz.

Çünkü bunun gerçek olma ihtimali cidden düşüktür. Olasılıkları, önceden bildiğiniz bilgilerle ya da başka çıkarımlarla kısıtlayın ve sayısını olabildiğince azaltın. Yani, hırsızlığın ne demek olduğunu ve bir hırsızın neler yapabileceğini biliyorsanız, salonunuzun ortasında bulunan tanımadığınız adamın oraya ışığı kapatmak için değil çok büyük bir ihtimalle hırsızlık yapmak için geldiğini siz de çıkarabilirsiniz. Aynı şekilde Sherlock da Dr. Watson’ın tatile gidecek maddiyata sahip olmadığı, yaralanmasının sıradan değil psikosomatik(videoda “ruhsal” diye çevirmişler) bir rahatsızlık olduğu vb. çıkarımlarla ve önceden kazandığı başka bilgiler doğrultusunda kafasındaki tüm olasılıkları “Dr. Watson’ın Afganistan ya da Irak’ta cephede savaşmış bir savaş gazisi olduğu”na kadar indiriyor. İşte bu Olasıklar Dengesi ‘nin gücüdür.

Bu üçünü başarıyla uygulayabilirseniz, Çıkarım Sanatı sizin için de olağan bir şey olacaktır. Şimdilik bu kadar, daha fazlası için beklemede kalın.

Çıkarım Sanatı ile ilgili devam yazımıza (üçüncü yazı) ise buradan ulaşabilirsiniz.